Wat is het probleem eigenlijk?

In een vorig artikel hebben we de problematiek van de dure gasenergie besproken. De klassieke gaswandketel is vaak geen optie meer. Door de gasprijzen enerzijds, maar ook door de beperkingen qua aantal units in een appartementgebouw. Bij nieuw­­bouw geldt een gasverbod vanaf 15 wooneenheden (obv de bouwaanvragen van 2022), en vanaf 2023 (bouwaanvragen ingediend in 2023) is dit al vanaf 5 units. Voor mazoutketels geldt dan weer een uitdoofscenario: sedert begin 2022 is er geen vervanging of nieuwe ketel meer toegelaten als er een gasaansluiting in de straat aanwezig is.

Het antwoord: een spectrum aan mogelijkheden

Op vandaag zijn er wel wat alternatieven te bespreken. Het ene al wat gekender dan het andere. Veel mogelijkheden zijn afhankelijk van de omgeving. Wat is er qua energie eventueel beschikbaar in de buurt? Hoe diep kunnen we boren voor geothermie? Is er een bedrijf of een verbrandingsoven in de buurt die restwarmte kan afgeven? Het zijn zaken die de projectbouwer zeker vroeg genoeg moet onderzoeken vooraleer de juiste keuzes kunnen gemaakt worden. Hieronder bespreken we kort een aantal mogelijkheden.

Eerst iets over warmtepompen

Ze zijn niet uit de actualiteit weg te slaan. Warmtepompen werken op elektriciteit die van het net kan afgenomen worden of die via zonnepanelen opgewekt kan worden. Zogenaamde lucht/water warmtepompen maken gebruik van de warmte uit de lucht om die om te zetten naar warm water. Water/water warmtepompen halen warmte op door via verschillende boringen, van ca 60 tot 150 meter diep, water de aardwarmte op te laten nemen. Stel dat het buiten 2 graden celsius is, dan kan het opgepompte water 15 graden hebben. Deze techniek noemen we geothermie, een technologie die steeds meer ingezet wordt door KUB. In een volgend artikel gaan we hier dieper op in.

Wat is een warmtenet?

Het is een netwerk van ondergrondse leidingen dat warmte transporteert voor de verwarming en voor sanitair warm water in gebouwen. Een warmtenet functioneert als een grootschalige centrale verwarming. Zo wordt bijvoorbeeld warmte op overschot van een bedrijf naar een ander bedrijf, woningen en/of kantoren gebracht. We kunnen het dus de recuperatie noemen van rest- of overtollige warmte die bewoners minder afhankelijk maakt van fossiele brandstoffen en die bijdraagt aan de vermindering van de CO₂-uitstoot.

Een voorbeeld. Lokale besturen willen duurzamer zijn en ondertekenden convenanten om de CO₂ doelstellingen te bereiken. Ze namen het initiatief om grootschaliger energie en warmte op te sporen en te benutten. Zoals Leiedal, met een regionaal warmtenet, gevormd door de verbrandingsovens van Harelbeke, Roeselare en Wielsbeke. De vrijgekomen warmte kan in principe als één net aangesloten worden en als energie benut worden in een straal van 25 kilometer voor ongeveer 10.000 woningen. Projectontwikkelaars die bij de pinken zijn, zoals KUB, houden hier nu al rekening mee.

Via deze link kun je zien waar in Vlaanderen geplande en bestaande warmtenetten aanwezig zijn.

Hetzelfde gaat op voor aquathermie

Aquathermie is de verzamelterm voor duurzaam verwarmen en koelen met water. Het gaat om warmte en koude uit oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Om de warmte of koude te onttrekken wordt een warmtepomp gebruikt. Deze warmtepomp waardeert de temperatuur uit een rivier, afval- of drinkwater op naar een hogere temperatuur die gebruikt kan worden in een gebouw voor de verwarming of voor warm water. De temperatuur van het bronwater kan ook aangewend worden om een gebouw af te koelen.

Uit gewone waterleidingen kan overigens ook energie gehaald worden. Men zou er versteld van staan. Een koudwaterleiding, bij­voorbeeld, heeft een temperatuur van 10 graden, en 10 graden is nog altijd meer dan een buitentemperatuur van 0 graden of min 5 graden. Daar kan men in de winter dus veel energie uit opnemen. En in de zomer zelfs koeling!

Om bij water te blijven bestaat er ook zoiets als riothermie. Water is een energiedrager. Het water in de riool heeft een bepaalde tempe­ratuur, bijvoorbeeld 15 graden. Wat in de winter veel warmer is dan de buitentemperatuur. Men kan dus energie halen uit een temperatuur van 15 graden ten opzichte van een buitentemperatuur van 0 graden, of van min 5 of zelfs min 10 graden.

En naast de mogelijke energiebronnen: kiezen we voor een collectieve of een individuele warmtepomp?

Het hangt af van het project. Een appartementsgebouw met 40 à 50 woonunits is ongeveer de scheidingslijn. Alles wat lager is, is goed voor individuele systemen, op basis van de totale kost, de vereenvoudiging van het systeem en de mindere administratie. Het gaat dan over gedeelde collectieve geothermie bijvoorbeeld, waarbij warmte opnemende vloeistof (glycol) circuleert door het hele gebouw. Daarop takken per woonunit individuele warmtepompen af die hiervan gebruik maken van. Deze warmtepomp stuurt het CV-water aan voor sanitair warm water en voor passieve koeling (zie verder). Door het ‘individuele’ karakter kan bewoner A, die aan de schaduwzijde woont, beslissen om te verwarmen, terwijl bewoner B aan de zonnekant kan opteren om te koelen. Met dit systeem geniet men van veel comfort en op EPC-gebied wordt men zeer gunstig beoordeeld.

Het alternatief is een volledig collectief systeem: dat wordt toegepast in grotere appartementsgebouwen. Daar gaat men nu meestal voor een combinatie van geothermie (water/water warmtepomp) en lucht/water warmtepompen, om de kost van het beoveld (het veld waarin alle grondboringen zitten) te drukken. Door dit veld iets kleiner te maken en de combinatie met de ‘klassieke’ lucht/water warmtepomp kan men op een efficiëntere manier warmte maken. Collectief verbruik is minder dan individueel verbruik.

De afweging houdt ook andere aspecten in. Een collectief systeem heeft een grote collectieve stookplaats nodig, meestal in de (dure) ondergrondse kubieke meters van een parkeergarage. Daarnaast is er een binnenspanningscabine nodig om in combinatie met zonnepanelen lagere electriciteitsfacturen te bekomen. En we mogen ook het onderhoud en de administratieve kosten niet vergeten. Allemaal zaken om vooraf grondig te bestuderen.

Als we een combinatie maken van technieken, kan het omslagpunt voor een collectief systeem wel op een veel lager aantal woonunits liggen, tot zelfs 10 à 15. Zo kunnen we bijvoorbeeld warmtenetten met hoge temperaturen, voorradig in de regio, combineren met passieve koeling op basis van geothermie.

En tot slot van dit spectrum: wat is passieve koeling?

Passief koelen is gebruik maken van een warmtepomp om koud water in de leidingen van de vloerverwarming te laten circuleren. Op die manier kan men tijdens de zomer, door bijvoorbeeld ook zonnewering te gebruiken, 4 à 5 graden koeling bekomen. Dat maakt het inzetten van warmtepompen extra interessant.

Conclusie

We zijn nog maar net gestart met het ontginnen van nieuwe bronnen, het aanwenden van nieuwe technieken en het inschakelen van specialisten. Dat komt omdat we gedwongen worden door de omstandigheden en de actualiteit: de wetgever, de crisis in Oekraïne, de energieprijzen, inefficiëntie … Bovendien kunnen en willen we niet langer afhankelijk zijn van gas.

> In een volgend artikel gaan we dieper in op de technologie van geothermie, en waar KUB die inzet zoals bij de projecten Albert & Jerome, Daniël & Zozima en Marguerite. Het is immers aan de ontwikkelaar om naar het (energie)bord te kijken: een betaalbare woning of appartement neerzetten en met alternatieve energiebronnen werken.